να αποφύγουμε τις αδικίες της κοινωνίας και των συμβάσεών της

// απόσπασμα από το βιβλίο του Φερνάντο Πεσσόα, "Ο αναρχικός τραπεζίτης" //

Εβγαλε απο το στομα του το πουρο που ειχε σβησει και το ξαναναψε αργα. Κοιταξε το σπιρτο που εσβηνε και το αποθεσε με προσοχη στο σταχτοδοχειο. Κατοπιν σηκωσε το κεφαλι του, που το κρατουσε σκυμμενο, και ειπε:

«Ακουστε. Ειμαι γεννημα θρεμμα του λαου και της εργατικης ταξης της πολης. Οπως μπορειτε να φανταστειτε, δεν κληρονομησα τιποτα σπουδαιο, ουτε καταγωγη ουτε περιβαλλον. Το μονο που μου ελαχε ηταν μια φυσικη οξυδερκεια και μια αρκετα ισχυρη θεληση. Επροκειτο για φυσικα χαρισματα που η ταπεινη μου προελευση δεν μπορουσε να μου τα αφαιρεσει.

»Υπηρξα εργατης, δουλεψα, εζησα μια δυσκολη ζωη, οπως, εν ολιγοις, οι περισσοτεροι ανθρωποι αυτης της ταξης. Δεν λεω πως γνωρισα πραγματικα την πεινα, αλλα λιγο ελειψε. Ομως και αυτο να ειχε συμβει, δεν θα αλλαζε τιποτα σε ο,τι επακολουθησε, ουτε σ’ αυτο που προκειται να σας διηγηθω, ουτε σ’ αυτο που υπηρξε η ζωη μου, ουτε σ’ αυτο που ειμαι τωρα.


» Με λιγα λογια, υπηρξα ενας κοινος εργατης. Δουλευα οπως ολοι γιατι επρεπε να δουλευω, και δουλευα το λιγοτερο δυνατον. Αλλα ημουν εξυπνος. Μολις μου παρουσιαζοταν η ευκαιρια, διαβαζα, συζητουσα και, καθως δεν ημουν ανοητος, αρχισα να νιωθω ανικανοποιητος και να επαναστατω εναντια στο πεπρωμενο μου και στις κοινωνικες συνθηκες που το καθοριζαν. Σας ειπα ηδη οτι η μοιρα μου θα μπορουσε πραγματι να ειναι χειροτερη. Αλλα εκεινη την εποχη πιστευα οτι ημουν μια υπαρξη που η Τυχη ειχε κατατρεξει με ολες τις αδικιες μαζι, και οτι επιπλεον ειχε χρησιμοποιησει τις κοινωνικες συμβασεις για να με κατατρεξει ακομη περισσοτερο. Αυτα που μου συνεβαιναν γυρω στα εικοσι – εικοσι ενα το πολυ – την εποχη που εγινα αναρχικος».

Σταματησε για ενα λεπτο. Γυρισε κι αλλο προς το μερος μου και συνεχισε σκυβοντας λιγο.

«Ποτε δεν μου ελειψε η οξυδερκεια. Ενιωθα επαναστατημενος και θελησα να καταλαβω το γιατι. Εγινα συνειδητος και πεπεισμενος αναρχικος – ο συνειδητος και πεπεισμενος αναρχικος που ειμαι σημερα».

«Και η θεωρια που πρεσβευετε σημερα ειναι η ιδια μ’ εκεινη που πρεσβευατε τοτε;»

«Η ιδια. Η αναρχικη θεωρια, η αληθινη θεωρια, ειναι μια. Πιστευω σ’ αυτην που ανεκαθεν πιστευα, απο τοτε που εγινα αναρχικος. Θα καταλαβετε αμεσως... Σας ελεγα οτι, καθως απο τη φυση μου διεθετα οξυδερκεια πνευματος, εγινα συνειδητος αναρχικος. Τι σημαινει ομως αναρχικος; Αναρχικος στην ουσια δεν σημαινει τιποτε αλλο απο τον εξεγερμενο εναντια στην αδικια της κοινωνικης ανισοτητας που γνωριζει κανεις απο τη γεννηση του. Απο εκει προκυπτει, ειναι εμφανες, η εξεγερση εναντια στις κοινωνικες συμβασεις που καθιστουν δυνατη αυτη την ανισοτητα. Αυτο που προσπαθω να σας εξηγησω ειναι η ψυχολογικη διεργασια, πως δηλαδη γινεται κανεις αναρχικος. Υστερα θα προχωρησουμε στο θεωρητικο μερος του προβληματος. Επι του παροντος, προσπαθηστε να καταλαβετε την εξεγερση ενος ευφυους ανθρωπου κατω απο αυτες τις συνθηκες. Τι βλεπει γυρω του; Καποιος γεννιεται γιος εκατομμυριουχου, προστατευμενος απ’ την κουνια του απο τις συμφορες – και δεν ειναι και λιγες – που το χρημα μπορει να αποτρεψει ή να αμβλυνει. Αλλος γεννιεται μεσα στη μιζερια, καταδικασμενος απ’ την κουνια του να ειναι ενα στομα παραπανω σε μια οικογενεια που ηδη εχει περισσοτερα απο στοματα απο οσα μπορει να θρεψει. Ενας τριτος γεννιεται κομης ή μαρκησιος και ως εκ τουτου χαιρει της γενικης εκτιμησης ο,τι κι αν κανει. Ενας τεταρτος γεννιεται κατω απο τις δικες μου συνθηκες και θα πρεπει να καθισει φρονιμος, αν θελει τουλαχιστον να του φερονται σαν σε ανθρωπινο ον. Οι μεν γεννιουνται σε συνθηκες που τους επιτρεπουν να σπουδασουν, να ταξιδεψουν, να μορφωθουν – να γινουν (γιατι οχι;) πιο εξυπνοι απο αλλους που απο τη φυση τους ειναι ευφυεστεροι. Και ουτω καθεξης...

«Οι αδικιες της Φυσης, εχει καλως. Δεν μπορουμε να τις αποφυγουμε. Αλλα τις αδικιες της κοινωνιας και των συμβασεων της, αυτες γιατι να μην τις αποφυγουμε; Δεχομαι – δεν μπορω να κανω κι αλλιως – οτι καποιος ειναι ανωτερος μου γιατι η Φυση του εδωσε το ταλεντο, τη δυναμη, την ενεργεια. Δεν δεχομαι οτι ειναι ανωτερος μου λογω τεχνητων χαρισματων, που δεν τα ειχε βγαινοντας απο την κοιλια της μανας του, αλλα που η τυχη του τα προσφερε μολις ηρθε στον κοσμο, και εννοω πλουτη, κοινωνικη θεση, ευκολη ζωη κλπ. Απο αυτη την εξεγερση που σας περιεγραψα παραπανω γεννηθηκε τοτε η αναρχια μου – η αναρχια στην οποια, σας το ειπα ηδη, παραμενω και σημερα ακομη απολυτα πιστος».

Φερνάντο Πεσσόα - Ο αναρχικός τραπεζίτης (εκδ. Εξάντας, μτφ. Μαρία Παπαδήμα)